لزوم دسترسی و تکمیل مجموعه های سلولی استاندارد از اقوام ونژادهای ایرانی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران

مطالعات ژنتیکی انسانی کاربردهای مختلفی در حیطه بهداشت و درمان، علوم اجتماعی و پدافندی و نظامی دارد، گام اول در کلیه این مطالعات، جمع آوری نمونه از جمعیت مورد هدف است که با توجه به تعدد و گستردگی اینگونه مطالعات سالانه منجر به صرف هزینه و وقت فراوانی می شود. تهیه بانک سلولهای لنفوبلاستوئیدی از جمعیت ایرانی ، شامل تعداد نمونه های کافی از نژادهای مختلف، راه حلی برای کاهش هزینه های هنگفت و تسریع مطالعات مختلف است.

دکتر پروانه فرزانه، مدیر بانک سلولهای انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در گفتگو با روابط عمومی مرکز گفت: در سال  1389 و همزمان با  افتتاح و شروع به کار آزمایشگاه های بانک سلولهای انسانی و جانوری، این مرکز طرحی را در زمینه ایجاد بانک سلولهای لنفوبلاستوئیدی از اقوام مختلف جمعیت ایرانی آغاز کرد که هدف از آن تهیه منبع ژنتیکی پایا و آماده برای انواع مطالعات علوم زیست پزشکی و علوم انسانی و مقاصد پدافندی بود. متاسفانه این طرح بدلیل کافی نبودن بودجه و نیروی انسانی و باشروع تحریمهای اقتصادی در نیمه راه متوقف شده است.

وی افزود: در بسیاری از کشورها از سالها قبل طرح ژنوم انسان تعریف و ، بانکهای سلولهای لنفوبلاستوئیدی ، از جمعیتهای مختلف ، به عنوان منبع ژنومی نامتناهی تهیه شده است. اهداف ظاهری این پروژه شامل شناسایی ژنهای مسبب مقاومت یا آسیب پذیری نسبت به بیماریها و ردیابی تکامل و مهاجرت جمعیتهای انسانی در سراسر جهان بود اما همزمان مقاصد جنگ و تروریسم نژادی با بهانه این طرح  انجام شد. برای مثال، جمع آوری نمونه توسط بانک سلولی رژیم اشغالگر قدس و همکاری رژیم وقت آفریقای جنوبی برای تولید سلاحهای ژنتیکی نژادی.

فرزانه خاطر نشان کرد: لزوم ایجاد این گونه بانکها از آنجا آشکارمی شود که جمع آوری نمونه های مولکولی مثل DNA برای مصارف محدود بوده و به اتمام می رسند. به علاوه ثبت یک بار اطلاعات حاصل از روشهای پیشرفته مانند توالی یابی ژنی نیز نمی تواند جایگزین بانک سلولی شود که قابلیت بررسی مطالعات مختلف ترانسکریپتوم و بیان ژن و مطالعات پاسخ سلول در اثر عوامل مختلف را داشته باشد. دامنه کاربرد این سلولها  تا تولید سلولها ی بنیادی پرتوان پیش رفته است.

از سال 1378 پیرو و همگام با پروژه ژنوم اقداماتی برای تعیین توالی ژنوم جمعیت ایرانی انجام گرفته است که در نهایت به اجرای طرحی در سال 1396 انجامید  که نتایج آن به صورت مشترک با محققی آلمانی چاپ شده است همچنین بررسی سکانس توالیهای میتوکندریایی  جمعیت ایرانی  با همکاری تیمی از روسیه و ارمنستان انجام شده است که اغلب بررسیها به مشابهت ژنتیکی جمعیتها و نوع و دلایل مهاجرت ختم شده است و متاسفانه اهداف پدافندی پیگیری نشده است.

فرزانه بیان کرد: در سال 1388 طرحی برای تعین توالی ژنوم ایرانیان در دانشگاه استانفورد پیشنهاد شدکه با جمع آوری نمونه های ایرانیان مقیم آمریکا آغاز و بعد ادامه پیدا کرد که موارد استفاده و انتشار نتایج آن در هاله ای از ابهام قرار دارد.

دکتر فرزانه ابراز امیدواری نمود که با روشن شدن اهمیت آمادگی علمی سخت افزاری و نرم افزاری بستر احیا و تکمیل و استفاده کامل از  طرح بانک سلولهای لنفوبلاستوئیدی جمعیت ایرانی شامل نمونه های افرادسالم و افراد مبتلا به بیماریهای مختلف و بانک اطلاعاتی آن فراهم و تسریع شود.