در گفتگوی معاون علمی و فنی مرکز با خبرگزاری ایسنا مطرح شد
تحقیق و توسعه هدفمند جهت رسیدن به دانش فنی کارآمد، مسئولیت یک پژوهشگر
دکتر رضا آذربایجانی در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: هر کشوری بر اساس سطح کیفی، اقتصادی، زندگی اجتماعی و تمام شاخص‌های موثر بر استاندارد آن کشور، افق‌های برنامه پنج، 10 یا 20 ساله خود را تعریف می‌کند. هرچه کشور از ثبات بیشتری برخوردار باشد، مسیر دستیابی به افق‌های پیش‌بینی شده، هموارتر خواهد بود و برنامه‌ریزی‌ها نیز به نتیجه مناسب‌تری دست پیدا می‌کند.
وی تأکید کرد: کارهای خوبی در زمینه تأمین سندهای مختلف علمی در کشور صورت گرفته است. سند نقشه جامع علمی کشور را داریم و در ذیل آن، اسنادی در حوزه‌های مختلف فناوری از جمله نانوفناوری، بایوتکنولوژی و صنایع مختلف تدوین شده است. البته چالش‌هایی موجود در مسیر تدوین سندها باعث شده است که آنها با ویرایش‌های مختلفی مواجه شوند و در نهایت، زمان بسیار زیادی برای دستیابی به نتیجه مطلوب صرف می‌شود.
تاثیر تلاطم‌های اقتصادی بر برنامه‌ریزی‌های پژوهشی
معاون علمی و فنی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران افزود: هنگامی که در حال تدوین یک سند علمی یا پژوهشی هستیم، شاخص‌های مختلفی برای آن تعریف می‌کنیم و طبیعتاً یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها، شاخص اقتصادی است. اکنون با نوعی عدم ثبات اقتصادی در کشور مواجه هستیم که می‌تواند شاخص‌گذاری علمی و اقتصادی هر سندی را با چالش مواجه کند. این تلاطم‌های اقتصادی روی برنامه‌ریزی‌های علمی و پژوهشی کشور تأثیر می‌گذارد.
آذربایجانی گفت: به عنوان یک پژوهشگر معتقدم نباید مسئولیت همه چالش‌ها و نیازهای کشور بر دوش پژوهشگر باشد. مسئولیت یک پژوهشگر تحقیق و توسعه هدفمند جهت رسیدن به دانش فنی کارآمد است. چرخ‌دنده‌های قسمت‌های مختلف این سیستم، به صورت روان با هم کار نمی‌کنند؛ نهادهای سیاست‌گذار ارتباط تنگاتنگی با نهادهای مرتبط ندارند و اگر هم داشته باشند، به دلیل محدودیت‌های مالی یا تخصیص بودجه ناکافی، روند کار مختل می‌شود.
باید به سمت هسته‌ها و گروه‌های فناور حرکت کنیم
معاون علمی و فنی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران تأکید کرد: افق کشور دانش‌بنیان ریخته شده است، سیاست‌گذاری‌ها دانش‌بنیان دیده شده‌اند و نمی‌توانیم در سیستم دانش‌بنیان به شخصیت حقوقی مانند شرکت فکر کنیم، اما به کسی که قرار است محصول را تولید کند، فکر نکنیم. اقتصاد دانش‌بنیان کشور در آینده، اقتصاد دولتی نخواهد بود.
وی افزود: در اقتصاد دانش‌بنیان باید به سمت هسته‌ها و گروه‌های فناور حرکت کنیم. اگر این هسته‌های فناور به‌خوبی شکل بگیرند، می‌توانیم به لحاظ توجه به افق‌ها و ایده‌آل‌های پژوهش کشور، گام‌های خوبی برداریم. در این شرایط قادر خواهیم بود سازوکاری تدوین کنیم که علاوه بر حفظ منابع دولتی و امانت‌داری در بیت‌المال، (بروز) خلاقیت بتواند علاوه بر تأمین معیشت و رفاه پژوهشگر، از لحاظ روحی نیز وی را ارضا کند.
دستاوردهای پژوهشگران، خوراک مدیریت‌های مختلف
آذربایجانی گفت: باید تلاش کنیم که این فلسفه کلی در بین پژوهشگران شکل بگیرد که من به عنوان یک عضو بسیار کوچک از جامعه پژوهشی کشور، در یک اکوسیستم بزرگ مفید هستم. این احساس مفید بودن زمانی اتفاق می افتد که بدانم کار من به عنوان پژوهشگر، قسمتی از یک طرح بزرگ در داخل کشور است.
وی تأکید کرد: زمانی که دستاوردی حاصل می‌شود، منِ پژوهشگر هم باید دیده شوم. باید این بستر و فضا برای پژوهشگر فراهم شود تا شناخته شده و هویت علمی پیدا کند. اما بسیاری اوقات، دستاوردهای پژوهشگران برای تثبیت جایگاه، خوراک مدیریت‌های مختلف می‌شود.
تلاش برای ایجاد فضای پژوهشی استاندارد
آذربایجانی خاطر نشان کرد: تا حد امکان تلاش کرده‌ایم در اکوسیستم داخلی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، فضای پژوهشی استانداردی را برای پژوهشگران ایجاد کنیم و به‌دنبال این هستیم که در درجه اول، هر پروژه و فناوری که ایجاد می‌کنیم، چندبعدی ببینیم. از این طریق، رسالت مرکز را به درستی پوشش می‌دهیم؛ رسالتی که در واقع بخشی از یک سند علمی بالادستی است و در عین حال، مسئله‌محور بوده و نیازی از کشور را مرتفع و منافع پژوهشی، سازمانی و حتی شخصی (پژوهشگر) را تأمین می‌کند.
وی افزود: در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و بخصوص در چند سال اخیر سعی کرده‌ایم که دستاورد پژوهشی هر پژوهشگر، شناسنامه علمی و پژوهشی خود آن فرد باشد و یک رییس، معاون یا هر سمت اجرایی دیگر، آن را به نام خود مصادره نکند. شمار زیادی از کارشناسان و نخبگان این مرکز که شاید سال‌ها احساس نمی‌کردند می‌توانند نقشی در حل چالش‌های زیست فناورانه کشور داشته باشند، درحال حاضر نه فقط با طرح‌های خرد، بلکه با طرح‌های بسیار کلان در حوزه‌های مختلف وسط میدان کار و پژوهش هستند.
تعدد پژوهشکده‌ها، راهکاری برای حل چالش مهاجرت نخبگان
معاون علمی و فنی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران با اشاره به موضوع مهاجرت نخبگان گفت: قشر تحصیل‌کرده و فارغ‌التحصیلان زیادی در کشور داریم که گروهی به کشورهای دیگر مهاجرت کرده و بقیه در داخل کشور هستند. با چالش مهاجرت نخبگان مواجه بوده و هستیم، اما رویکردمان در این حوزه چه بوده است؟ شاید تنها سناریویی که به ذهن‌مان رسیده است، تأسیس دانشگاه، دانشکده یا پژوهشکده بود تا این افراد در آنجا مشغول به کار شوند.
وی افزود: طبیعی است که کشور نیازمند پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها در حوزه‌های مختلف است، اما بسیاری از آنها باوجود نام‌های مشابه و استراتژی‌های نزدیک به هم و علیرغم قرابت موضوعی، بسیار از هم دور هستند.
آذربایجانی تأکید کرد: شاید در زمان تأسیس این دیدگاه وجود داشته که به عنوان مثال در حوزه زیست فناوری، پتانسیل و نیازسنجی جهاد دانشگاهی با وزارت علوم، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی متفاوت است، پس هر کدام می‌توانند پژوهشکده مجزایی داشته باشند.
وی خاطر نشان کرد: به نظرم بسیار ایده‌آل است این پژوهشکده‌ها در یک نقشه جامع و کلی، کنار هم قرار گرفته و مأموریت‌های مشخصی برای هر کدام تعریف شود تا علاوه بر جلوگیری از هدررفت منابع انسانی و مالی، از موازی‌کاری نیز پیشگیری شود. در این زمینه نیازمند یک مدیریت هوشمند هستیم و امیدواریم در بحث پژوهش و اولویت‌گذاری، این مدیریت هوشمند مدنظر مسئولین قرار گیرد.
گفت: هر کشوری بر اساس سطح کیفی، اقتصادی، زندگی اجتماعی و تمام شاخص‌های موثر بر استاندارد آن کشور، افق‌های برنامه پنج، 10 یا 20 ساله خود را تعریف می‌کند. هرچه کشور از ثبات بیشتری برخوردار باشد، مسیر دستیابی به افق‌های پیش‌بینی شده، هموارتر خواهد بود و برنامه‌ریزی‌ها نیز به نتیجه مناسب‌تری دست پیدا می‌کند.
وی تأکید کرد: کارهای خوبی در زمینه تأمین سندهای مختلف علمی در کشور صورت گرفته است. سند نقشه جامع علمی کشور را داریم و در ذیل آن، اسنادی در حوزه‌های مختلف فناوری از جمله نانوفناوری، بایوتکنولوژی و صنایع مختلف تدوین شده است. البته چالش‌هایی موجود در مسیر تدوین سندها باعث شده است که آنها با ویرایش‌های مختلفی مواجه شوند و در نهایت، زمان بسیار زیادی برای دستیابی به نتیجه مطلوب صرف می‌شود.
تاثیر تلاطم‌های اقتصادی بر برنامه‌ریزی‌های پژوهشی
معاون علمی و فنی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران افزود: هنگامی که در حال تدوین یک سند علمی یا پژوهشی هستیم، شاخص‌های مختلفی برای آن تعریف می‌کنیم و طبیعتاً یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها، شاخص اقتصادی است. اکنون با نوعی عدم ثبات اقتصادی در کشور مواجه هستیم که می‌تواند شاخص‌گذاری علمی و اقتصادی هر سندی را با چالش مواجه کند. این تلاطم‌های اقتصادی روی برنامه‌ریزی‌های علمی و پژوهشی کشور تأثیر می‌گذارد.
آذربایجانی گفت: به عنوان یک پژوهشگر معتقدم نباید مسئولیت همه چالش‌ها و نیازهای کشور بر دوش پژوهشگر باشد. مسئولیت یک پژوهشگر تحقیق و توسعه هدفمند جهت رسیدن به دانش فنی کارآمد است. چرخ‌دنده‌های قسمت‌های مختلف این سیستم، به صورت روان با هم کار نمی‌کنند؛ نهادهای سیاست‌گذار ارتباط تنگاتنگی با نهادهای مرتبط ندارند و اگر هم داشته باشند، به دلیل محدودیت‌های مالی یا تخصیص بودجه ناکافی، روند کار مختل می‌شود.
باید به سمت هسته‌ها و گروه‌های فناور حرکت کنیم
معاون علمی و فنی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران تأکید کرد: افق کشور دانش‌بنیان ریخته شده است، سیاست‌گذاری‌ها دانش‌بنیان دیده شده‌اند و نمی‌توانیم در سیستم دانش‌بنیان به شخصیت حقوقی مانند شرکت فکر کنیم، اما به کسی که قرار است محصول را تولید کند، فکر نکنیم. اقتصاد دانش‌بنیان کشور در آینده، اقتصاد دولتی نخواهد بود.
وی افزود: در اقتصاد دانش‌بنیان باید به سمت هسته‌ها و گروه‌های فناور حرکت کنیم. اگر این هسته‌های فناور به‌خوبی شکل بگیرند، می‌توانیم به لحاظ توجه به افق‌ها و ایده‌آل‌های پژوهش کشور، گام‌های خوبی برداریم. در این شرایط قادر خواهیم بود سازوکاری تدوین کنیم که علاوه بر حفظ منابع دولتی و امانت‌داری در بیت‌المال، (بروز) خلاقیت بتواند علاوه بر تأمین معیشت و رفاه پژوهشگر، از لحاظ روحی نیز وی را ارضا کند.
دستاوردهای پژوهشگران، خوراک مدیریت‌های مختلف
آذربایجانی گفت: باید تلاش کنیم که این فلسفه کلی در بین پژوهشگران شکل بگیرد که من به عنوان یک عضو بسیار کوچک از جامعه پژوهشی کشور، در یک اکوسیستم بزرگ مفید هستم. این احساس مفید بودن زمانی اتفاق می افتد که بدانم کار من به عنوان پژوهشگر، قسمتی از یک طرح بزرگ در داخل کشور است.
وی تأکید کرد: زمانی که دستاوردی حاصل می‌شود، منِ پژوهشگر هم باید دیده شوم. باید این بستر و فضا برای پژوهشگر فراهم شود تا شناخته شده و هویت علمی پیدا کند. اما بسیاری اوقات، دستاوردهای پژوهشگران برای تثبیت جایگاه، خوراک مدیریت‌های مختلف می‌شود.
تلاش برای ایجاد فضای پژوهشی استاندارد
آذربایجانی خاطر نشان کرد: تا حد امکان تلاش کرده‌ایم در اکوسیستم داخلی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، فضای پژوهشی استانداردی را برای پژوهشگران ایجاد کنیم و به‌دنبال این هستیم که در درجه اول، هر پروژه و فناوری که ایجاد می‌کنیم، چندبعدی ببینیم. از این طریق، رسالت مرکز را به درستی پوشش می‌دهیم؛ رسالتی که در واقع بخشی از یک سند علمی بالادستی است و در عین حال، مسئله‌محور بوده و نیازی از کشور را مرتفع و منافع پژوهشی، سازمانی و حتی شخصی (پژوهشگر) را تأمین می‌کند.
وی افزود: در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و بخصوص در چند سال اخیر سعی کرده‌ایم که دستاورد پژوهشی هر پژوهشگر، شناسنامه علمی و پژوهشی خود آن فرد باشد و یک رییس، معاون یا هر سمت اجرایی دیگر، آن را به نام خود مصادره نکند. شمار زیادی از کارشناسان و نخبگان این مرکز که شاید سال‌ها احساس نمی‌کردند می‌توانند نقشی در حل چالش‌های زیست فناورانه کشور داشته باشند، درحال حاضر نه فقط با طرح‌های خرد، بلکه با طرح‌های بسیار کلان در حوزه‌های مختلف وسط میدان کار و پژوهش هستند.
تعدد پژوهشکده‌ها، راهکاری برای حل چالش مهاجرت نخبگان
معاون علمی و فنی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران با اشاره به موضوع مهاجرت نخبگان گفت: قشر تحصیل‌کرده و فارغ‌التحصیلان زیادی در کشور داریم که گروهی به کشورهای دیگر مهاجرت کرده و بقیه در داخل کشور هستند. با چالش مهاجرت نخبگان مواجه بوده و هستیم، اما رویکردمان در این حوزه چه بوده است؟ شاید تنها سناریویی که به ذهن‌مان رسیده است، تأسیس دانشگاه، دانشکده یا پژوهشکده بود تا این افراد در آنجا مشغول به کار شوند.
وی افزود: طبیعی است که کشور نیازمند پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها در حوزه‌های مختلف است، اما بسیاری از آنها باوجود نام‌های مشابه و استراتژی‌های نزدیک به هم و علیرغم قرابت موضوعی، بسیار از هم دور هستند.
آذربایجانی تأکید کرد: شاید در زمان تأسیس این دیدگاه وجود داشته که به عنوان مثال در حوزه زیست فناوری، پتانسیل و نیازسنجی جهاد دانشگاهی با وزارت علوم، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی متفاوت است، پس هر کدام می‌توانند پژوهشکده مجزایی داشته باشند.
وی خاطر نشان کرد: به نظرم بسیار ایده‌آل است این پژوهشکده‌ها در یک نقشه جامع و کلی، کنار هم قرار گرفته و مأموریت‌های مشخصی برای هر کدام تعریف شود تا علاوه بر جلوگیری از هدررفت منابع انسانی و مالی، از موازی‌کاری نیز پیشگیری شود. در این زمینه نیازمند یک مدیریت هوشمند هستیم و امیدواریم در بحث پژوهش و اولویت‌گذاری، این مدیریت هوشمند مدنظر مسئولین قرار گیرد.
نظر شما :